Wat nieuws?

Het journaal presenteren hoeft niet altijd formeel te zijn. Speciaal voor de Senegalese jeugd, voor de eerste keer in april verschenen op youtube in zowel Frans als Wolof: le journal rappé! 

Geld en macht

Senegals democratie loopt niet gesmeerd maar haar inwoners mogen er toch fier op zijn. Aan één van de voorwaarden voldoet ze zeker: er geldt persvrijheid en vrijheid van meningsuiting. Oude wijzen zitten op straat, op de bus, tijdens de thee te mijmeren of hevig te discussiëren over de politiek. De meesten hebben weinig vertrouwen in de hoge pieten van hun land. En dat heeft zijn reden:

nieuws over de vorige president en zijn familie haalde zelfs na zijn verkiezingsnederlaag nog geregeld de voorpagina. Abdoulaye Wade heeft Senegal economisch en politiek op de kaart gezet, met Dakar als centrum van West-Afrika. Maar na zijn eerste vijf jaar maakte de ex-president misbruik van zijn macht om snel geld te verdienen. Ook zijn zoon wist zich aanzienlijk te verrijken. Karim Wade werd in april 2013 berecht en beschuldigd van fraude. Hij zou heimelijk aan het hoofd staan van zo’n vijftien bedrijven en zo 1,05 miljard euro geïnd hebben. Toen ik Senegalese kennissen over dit schandaal aansprak, bleven ze er vrij koeltjes bij. Dat de politieke top corrupt is weten ze al langer dan vandaag. Maar ze lijken moedeloos te denken dat ze er weinig aan kunnen doen. Sommigen blijven de Wade's verbazend genoeg steunen. Welke verhalen moeten er nog aan het licht komen voor de Senegalese bevolking wakker wordt geschud? 

Karim Wade op de dag van zijn opsluiting

Hoe dan ook, Karims beschuldiging duidt erop dat zelfs (ex-) topfiguren niet onschendbaar zijn: een pluim voor de Senegalese democratie!

Wat de pot schaft

Elke middag aten we samen met de begeleiders van TSX rond één grote schaal, gevuld met een heuvel rijst en twee vissen op de top. De kinderen zaten gewoonlijk braafjes in de gang en speelden er probleemloos hun portie rijst naar binnen. Ik, die in het klasje at met de volwassenen, had daar meer moeite mee. Rijst vult dan ook bijzonder goed de maag en... het is niet m'n plat préféré. 

Na een maand hield ik het niet meer vol om telkens te lunchen in het project. De eerste weken vond ik het nog heerlijk typisch Afrikaans om gezellig samen uit één schaal te lepelen. Helaas geraakte ik niet gewend de Senegalese keuken.
Elke dag van de week had zijn eigen rijstgerecht, de ene wat smakelijker dan de andere, wat de kans op mijn afwezigheid tijdens het middagmaal enigzins kon beïnvloeden. Ik ben er niet fier op maar steeds tegen je zin eten, hoeft ook niet. Mijn deel van de schaal stond ik met plezier af aan vrienden van begeleiders of mensen die 'toevallig' het project passeren wanneer er te bikken valt.

Als je rond 13u over de vloer komt, word je gegarandeerd uitgenodigd om mee te eten. Je zou haast geen 'nee' durven zeggen. Het hoort bij de Senegalese teranga, hun gastvrijheid, om anderen te inviteren tijdens een maaltijd én, voor die andere, om daarop in te gaan.
Maandag maakt Clémence 'tjebou djén' klaar, hét Senegalese gerecht bij uitstek. Je kan het gewoon vertalen als 'rijst met vis'. Daarmee zou het niet verschillen van andere Senegalese schotels maar het gaat 'm om de toegevoegde groenten. De smaak van de wortelen, aubergines, okra's en witte kool wordt er jammer genoeg uitgekookt in tomatensaus. De zoete aardappel kon me wel bevallen. Clémence stoomt de rijst en kookt hem achteraf in diezelfde tomatensaus.
Het recept lees je hier. De ingrediënten kan je in de Brusselse Matongé wijk zonder twijfel vinden.

Dinsdag is het tijd voor yassa poisson. Het hoofdbestanddeel bestaat uit gestoofde ajuinen, fijn gesneden en op smaak gebracht met chili pepers en bouillon. De vis wordt gefrituurd en nadien gemarineerd in de gekruide ajuinsaus. Men eet yassa dikwijls met gegrilde kip, mijn favoriet in Senegalese restaurants. Zoals je in volgend recept zal lezen, is de bereidingswijze vrij eenvoudig.
De schotel heeft zijn oorspong in het zuiden van Senegal, de Casamance. Misschien is dat de reden waarom Clémence, hiervan afkomstig, hem twee keer per week klaarmaakte. De dag nadien maakte ze de saus, voor de verandering, iets pikanter. Dit gerecht was onder de vrijwilligers de meest smakelijke, al geeft de (wazige) foto die indruk niet meteen:

zoek de vis...

Donderdag serveerde Clémence, as ik me niet vergis, rijst met vis, overgoten met een saus op basis van palmolie. Ik was er niet zot van en gaf de voorkeur aan een kleine hap bij een straatkraam.

Mafé kregen we op vrijdag voorgeschoteld. Nogmaals - je raadt het - rijst en vis maar dit keer met een flinke kwak pindasaus erbovenop. Hoewel mafé me aanvankelijk het meest beviel, haastte ik me na enkele weken 's vrijdags voor een uurtje het project uit, na het opsnuiven van de sterke pindageur. Ook mafé wordt geregeld bereid met vlees of kip. Het receptje lees je hier.

Als ik dan even subtiel het project verliet, hoefde ik geen twee meter te wandelen of het eerste fruitkraam stond al voor me uitgestald. In mei boden de opkomende verse mango's me het beste alternatief. Oh, die mango's...

Kan het wat zachter aub?

Wanneer je in de zetels van een Senegalese taxi of bus ploft, zijn er twee zaken die je tijdens de rit kunnen ergeren: het gebrek aan bewegingsruimte en de muziek die de autoradio op het hoogste volume afspeelt. Je voelt je er sowieso een sardine in blik. Dat is onvermijdelijk. Voor de chauffeur geldt: hoe meer zielen, des te meer poen. Maar of hij de onaangenaam schrille muziek wat zachter zette, kon ik wel vragen. Het Senegalese muzieklandschap heeft me die tien maanden dus niet bepaald gecharmeerd. Maar dat maakt een taxi- of busrit niet minder memorabel. Op de achterbank van deze gele afdankers konden we ons aan vier soorten muziek verwachten. Naar mijn mening, allen verschrikkelijk enerverend. Maar over smaken en kleuren valt niet te discussiëren, neem ik aan.

Is je chauffeur een liefhebber van Amerikaanse pop, dan worden je oren verwend met de stem van artiesten als Justin Bieber, Rihanna, Lady Gaga, Beyoncé en Shakira. Ik ben al geen fan van Q-music en MNM. Dus de zware voet van de taxibestuurder stoorde me niet. Als ik maar zo snel mogelijk de auto weer uit kon. De kinderen en begeleiders in TSX vinden deze muziek echter wel fantastisch. Het spreekt voor zich dat de muziek- en dansnamiddag op dinsdag niet echt m'n lievelingsactiviteit was.

maar ze kunnen toch zo schattig dansen...

Chauffeurs, fier op hun cultuur en traditie, zetten eerder muziek van eigen bodem op. Het Senegalese pop-genre heet Mbalax, een muzikale mix van jazz, soul, rock, Latin en natuurlijk een uitgebreid aantal percussie instrumenten. 

Mbalax betekent 'ritme' en laat het juist dit zijn waar ik niet aan kan wennen. Dit ritme, begeleid door de djembé, tama en sabar, is vaak van groter belang dan de melodie en is opzwepend en onvoorspelbaar. Erop dansen lijkt me dan ook een ware sport. De zang volgt het ritme van de muziek en komt wel eens over als een vertelling met veel hoogtes en laagtes. 

Youssou Ndour blijft ongetwijfeld de populairste Mbalax muzikant. Nu hij als minister van toerisme en cultuur fungeert, komt Ndour het podium echter niet meer op. Pape Diouf maakt van deze gelegenheid gebruik om naambekendheid te maken. Ik vind er niets aan maar die Mbalax hoort nu eenmaal bij muzikaal Senegal. 

Youssou Ndour was volgens velen beter blijven musiceren

Pape Diouf pronkt met een Rolls Royce 

Dat de zangers of zangeressen iets lijken te vertellen in plaats van te zingen, komt voort uit een aloude orale traditie. Noch het Wolof noch het Sérèr, Diola of het Bambara kennen hun eigen schrift. De geschiedenis van familie, volk en tradities wordt doorgegeven via gezangen die een griot, de zanger-dichter, in zijn bovenkamer heeft opgeslagen. Taximannen die geïnteresseerd zijn in vertellingen over legendarische koningen, stamhoofden, religieuze veroveringstochten of de tradities van hun voorouders, laten op de radio graag griots aan het woord. Vaak zijn deze zingende geschiedenisboeken ook nog eens meesters in het bespelen van de kora of de djembé. 

muzikant met djembé (links) en kora-speler (rechts)

Je hoofd staat op ontploffen als de chauffeur een fanatieke islam belijder blijkt en de volumeknop 360° draait bij het horen van Islamitische gezangen. In het berichtje 'En we gaan op bedevaart' vertelde ik al dat Mouriden geregeld samenkomen om gezamenlijk, al zingend én schreeuwend, een hulde te brengen aan hun marabout. Deze zangstonden worden ook uitgezonden op islamitische radiozenders en buschauffeurs krijgen er niet genoeg van. Zij zetten wel eens enorme speakers op hun dak om de odes aan één of andere mirakel verrichtende marabout te verspreiden. Mijd dus steeds een busrit als je terwijl wat slaap wil inhalen, want dat is quasi onmogelijk. De lofzangen aan de geestelijke leiders zijn uitsluitend vocaal en vals.

Gelukkig had Senegal me op muzikaal vlak wat beters te bieden. Baaba Maal kon me bijvoorbeeld aangenaam verrassen met de variëteit aan instrumenten en genres die hij in z'n muziek verwerkt.
Ik voelde me vooral aangesproken door Orchestra Baobab met hun mengelmoes van Latijns-Amerikaanse salsa, Afrikaanse percussie en songteksten in het Frans, Spaans en Wolof. Heerlijk gewoon!