Les gazelles sénégalaises 

In West-Europa gaan we ervan uit dat de strijd om vrouwenrechten al gestreden is. In Afrika daarentegen is deze nog volop aan de gang. De tegenstellingen tussen man en vrouw zitten diep geworteld in de West-Afrikaanse samenleving. Toch treedt er verandering op voor les gazelles sénégalaises oftewel de jonge Senegalese vrouwen. Maar de weg naar gendergelijkheid wordt er eentje van lange duur.
Het verwachtingspatroon dat jonge meisjes krijgen opgelegd was me in het project  TSX al snel duidelijk. Het vegen, schuren en dweilen van de klasjes en de gang was een taak voor de meisjes. In tegenstelling tot de jongens die buiten vrolijk konden ravotten. Thuis zorgen de zussen voor hun jongere broertje of zusje wanneer hun moeder de handen vol heeft. Zo verging het ook Clémence, over wie ik eerder vertelde. Toulaye, de zus van de projectkokkin, schakelde haar dikwijls in om voor haar dochtertje Géraldine te zorgen. Wanneer Géraldine in huilen uitbarstte, werd Clémence hiervoor op de vingers getikt en gestraft.
In een stad als Dakar, zie je vaak volwassen getrouwde vrouwen in de keuken of de huiskamer. Ik kan me de huisvrouwen nog goed inbeelden, die al neuriënd kleren sopten en uitwrongen boven een plastic badje. Families die het zich kunnen veroorloven huren hiervoor 'une bonne' of een meid in. Zo heeft de vrouw des huizes meer tijd om voor de kinderen te zorgen, de maaltijd voor te bereiden of... televisie te kijken. Getrouwde vrouwen in een rijk gezin of behorend tot de middenklasse houden zich dus in het bijzonder bezig met huishoudelijke taken. In huis zijn ze in ieder geval geen onderdanige types en zeker in de keuken hebben ze het voor het zeggen. Althans, zo ervoer ik het in het gastgezin.

Een interessante blik in een Senegalees huis door Robins camera

Nu lijkt het alsof deze vrouwen nimmer het huis verlaten. Wel integendeel, zij komen om allerhande alledaagse reden buiten. Senegal is Saoudi-Arabië niet. Vrouwen zijn er zelfstandiger dan je zou verwachten. Sommigen baten dan weer hun eigen zaak uit en zijn bijvoorbeeld als kleermaaksters of kapsters ware artiesten in hun vak. Ook de marktvrouwen weten van aanpakken bij het onderhandelen van de prijs.

De armere gezinnen kunnen niet overleven met het inkomen van de vader alleen. Dus starten hun echtgenotes ook in dit geval een eigen handeltje en verkopen belegde broodjes, geroosterde pindanootjes of beignets, te vergelijken met onze smoutebollen.
In dorpen in het platte land zijn de rollen nog anders verdeeld. Zware arbeid op het land hoort ook bij de taken van de huisvrouw, terwijl de mannen discussiëren in de schaduw van de bomen. Het is dus niet opmerkelijk dat het vaak de vrouwen zelf zijn die hun echtgenoot verzoeken om een tweede huwelijk aan te gaan. Daardoor kunnen de lasten beter verdeeld worden onder de twee echtgenotes.
Je merkt het al: de positie van de vrouw in de Senegalese samenleving wordt door vele factoren bepaald waarvan ik enkel de welvaart en het woongebied heb aangehaald. Religie, bevolkingsgroep, het verschil tussen kustgebied en binnenland kunnen tevens een rol spelen. Bovendien is het niet de bedoeling vrouwen hiermee in te delen in categorieën. Vrouwen zijn dus heus niet genoodzaakt na het huwelijk hun hele leven achter het fornuis te staan. Ik poog enkel een algemeen beeld te schetsen vanuit eigen ervaringen. Hoe dan ook kan men nog niet echt spreken van vrouwenemancipatie.
Toch gaat het de goede kant op. Vandaag de dag krijgen steeds meer meisjes de mogelijkheid om studies aan te vangen aan de universiteit. Wanneer ik er met een studente over sprak, had ze het met veel enthousiasme en fierheid over haar loopbaan. Het zijn zelfs de meisjes die het meeste kans maken een diploma te behalen. Jongens voelen zich immers sneller gedwongen een zelfstandig leven te lijden en een gezin te stichten waardoor ze vroeger de schoolbanken verlaten en een job zoeken. Of diploma's jonge vrouwen zullen helpen een waardig beroep uit te oefenen, is onzeker. Wel zullen ze de vruchten plukken van hun opleiding, ook al hebben ze nog tegen heel wat culturele barrières op te boksen. Jammer genoeg is een studie aan de universiteit enkel voor meisjes in welgestelde gezinnen weggelegd, tenzij de hele familie samenlegt om de studiebeurs te betalen.
Hoe vergaat het les gazelles sénégalaises over vijftig jaar? Zoals veel in Senegal lijkt me dat moeilijk te voorspellen. Ik kan enkel vaststellen dat hun verhaal evolueert en er tegelijk bij stil staan dat, met begrip voor hun aparte cultuur, vele vrouwen tevreden zijn met hun huidige rol. In plaats van onze idealen op hun samenleving te projecteren, stellen we ons beter de vraag: wat willen de Afrikaanse vrouwen zelf?
Een dame die duidelijk weet wat ze wil, is Aminata Touré. Zij vervult sinds 1 september 2013 de functie van eerste minister van de Senegalese republiek. Een vrouw aan de top van de politiek! Voordien maakte ze deel uit van de regering als minister van justitie. Ze stelde er nogal wat orde op zaken want sindsdien staat ze bekend als de Senegalese Iron Lady. Als de strijd voor vrouwenrechten in Senegal een gezicht nodig heeft, dan lijkt me dat het hare wel!

Aminata Touré met de nieuw verkozen Malinese president Ibrahim Keita

Afrika danst

We maken in Europa het onderscheid tussen een Noord-Europese en Zuid-Europese cultuur of zien de verschillen tussen de Waalse en Vlaamse samenleving. De al even gediversifieerde Afrikaanse culturen scheren we vaak over dezelfde kam. We spreken gemakshalve over Afrika alsof het een land is en over ‘dé Afrikaan’ alsof het om één nationaliteit draait. Als je dan toch wil veralgemenen wanneer je het over Afrika hebt, lijkt één onderwerp me daar nog net geschikt voor: Afrikaanse dans.

Dansen is één van die activiteiten die vrijwel elke Afrikaan genegen is. In een dorpje aan de Congo-rivier of in een kuststad als Dakar, overal is dans een essentieel onderdeel van het dagelijkse leven en een traditie die niet zal verdwijnen. Dansen helpt hen om zich uit te drukken daar waar woorden tekort schieten. Van zodra ze hun eerste stapjes zetten, leren kinderen op het ritme bewegen. Ze groeien als dansend op. De kinderen op het project hadden het tijdens de dans- en muzieknamiddag steeds naar hun zin, ook al dansten ze telkens op dezelfde muziek. Wanneer ze ouder worden, is dans het middel bij uitstek om als jonge saisai of playboy een meisje aan de haak te slaan. Op latere leeftijd blijft het bij bescheiden heupgeschud en sierlijke armbewegingen op het ritme van bruiloftsmuziek.

                  De kinderen van onze gastfamilie in Casamance, Zuid-Senegal, worden later vast professionele dansers.

Zelf bakte ik er niets van toen ik me aan een dansles waagde. Misschien nam ik het te serieus, bang om een verkeerde beweging te maken. Bij Afrikaanse dansers en danseressen lijkt daarentegen alles vanzelf te komen, zonder strakke choreografie. De djembé geeft het ritme aan en elke spiervezel staat gespannen. De danser staat klaar om te exploderen, als een bom van expressie, om dan weer over te gaan in elegantie en harmonie. Zulke spontane dansvormen, zonder regels en met alle ruimte voor improvisatie en creativiteit, zijn kenmerkend voor het hele Afrikaanse continent.

Ik kreeg de danstechniek – als die al bestaat bij zulk spontaans – zelf niet onder de knie maar naar een dansvoorstelling gaan kijken, blijft me de moeite waard. Daarvoor hoef je bovendien niet naar Afrika af te reizen. De voorstelling Drums and Digging van Congolees Faustin Linyekula, die ik vorige week bijwoonde in het cultuurcentrum STUK te Leuven, heeft bijvoorbeeld een diepe indruk op me nagelaten. 

Het volgende filmpje is opgenomen tijdens het folklore festival in Dakar: een mooi voorbeeld van traditionele Senegalese dans, expressief en explosief. 

La musique en Afrique: une découverte infinie

In dit filmpje zie en hoor je hoe Max en ik een liedje aanleren, met name "In het bos daar staat een huisje", vertaald naar het Frans. Zo te horen krijg ik de Franse vertaling maar niet van buiten geleerd. De kinderen zullen het liedje daarentegen wel goed onthouden.
We oefenden tijdens de enkele zanglesjes met de kinderen van het project een aantal Belgische kinderliedjes in. Ze er werden behoorlijk door geënthousiasmeerd. Tot het einde van m'n verblijf, begonnen ze nu en dan spontaan en luidkeels <<dans la forêt...>> te zingen, met bijhorende bewegingen uiteraard.  Maar de muzikale beïnvloeding kwam niet van één kant. Integendeel, des te meer leerde ik bij over de Afrikaanse muziekcultuur. Aanvankelijk kon deze me allerminst smaken. De Senegalese pop, Mbalax, klonk me immers niet als muziek in de oren. En dit genre is nu eenmaal het meest courant. Maar zoals bij ons, bestaat het Afrikaanse muzieklandschap niet uit één enkel genre. Het heeft zoveel meer moois te bieden. Tot op de dag van vandaag ontdek ik nieuwe geluiden die me op een andere manier raken dan de Westerse muziek. En dan heb ik het niet over Senegalese muziek alleen. Ik druk het natuurlijk erg vaag uit. Omdat het uiterst moeilijk is muziek te vertalen naar woorden, maakte ik een nieuwe pagina aan met youtube-filmpjes en probeer deze systematisch te updaten: la musique en Afrique. Zo laat ik de muzikanten zelf aan het 'woord'.